پخش و تراکم بتن چیست؟

پخش و تراکم بتن دو مرحله اصلی در فرآیند بتن ریزی هستند که تاثیر مستقیمی بر کیفیت، دوام و مقاومت نهایی بتن دارند. پخش بتن همان فرآیند توزیع یکنواخت مخلوط بتنی است. این مرحله برای جلوگیری از تمرکز تنش، ایجاد حفره های هوا و نواحی ضعیف در بتن الزامی است. پخش صحیح بتن می تواند به روش های دستی مانند استفاده از ماله و شمشه یا به صورت مکانیزه با کمک پمپ های بتن و دستگاه های تسطیح انجام شود.

تراکم بتن نیز فرآیندی است که طی آن ذرات بتن به یکدیگر نزدیک تر شده و هوای محبوس درون مخلوط به حداقل مقدار ممکن کاهش می یابد. این کار باعث افزایش چگالی، مقاومت فشاری و دوام بتن می شود. تراکم بتن می تواند به روش های مختلفی از جمله ویبره کردن (با استفاده از ویبراتور های داخلی، سطحی یا قالبی)، کوبیدن و فشار مکانیکی صورت پذیرد. در صورتی که بتن به درستی متراکم نشود، احتمال ایجاد ترک، کاهش استحکام و افزایش نفوذ پذیری آن بالا می رود. بتن یکی از پرکاربرد ترین مصالح در صنعت ساخت و ساز است که برای دستیابی به مقاومت و دوام مناسب، نیاز به اجرای صحیح دارد.

 

پخش دستی: در صورتی که پروژه در وسعت کوچک باشد، یا در مکان هایی انجام شود که دسترسی ماشین آلات سنگین دشوار است، از روش پخش دستی استفاده می شود. طی این روش، بتن با استفاده از ابزار هایی مانند بیل، ماله و شمشه روی سطح مورد نظر توزیع شده و هموار می شود.

 پخش با پمپ بتن: در پروژه هایی با وسعت بزرگ و سازه هایی که نیاز به بتن ریزی در ارتفاعات دارند، حتما از پمپ بتن استفاده می شود. این روش شامل دو نوع پمپ ثابت و پمپ بوم دار است. پمپ ثابت در این فرآیند معمولا در کنار محل بتن ریزی قرار گرفته و بتن را از طریق لوله ها به محل مورد نظر منتقل می کند، و پمپ بوم دار مجهز به بازو های متحرک است و امکان پخش یکنواخت بتن در نقاط مختلف سازه را فراهم می کند. 

 پخش با نوار نقاله: پخش و تراکم بتن با استفاده از نوار نقاله یکی دیگر از روش های مکانیزه برای این فرآیند است. این روش در پروژه هایی که نیاز به انتقال بتن در فواصل طولانی دارند، مورد استفاده قرار می گیرد. برای نمونه در ساخت باند فرودگاه، تونل ها و سدها کاربرد دارد. 

 پخش با جرثقیل و باکت بتن: این شیوه از پخش بتن در پروژه هایی که نیاز به بتن ریزی در ارتفاعات زیاد دارند اما امکان استفاده از پمپ بتن وجود ندارد، با استفاده از جرثقیل و باکت بتن انجام می شود. در این روش، باکت های بزرگ از بتن پر شده و توسط جرثقیل به محل مورد نظر منتقل می شوند. برای بتن ریزی ستون ها، پل ها و سازه های مرتفع این شیوه  مورد استفاده قرار می گیرد.

 پخش با گریدر یا لودر: در صورتی که پروژه پخش و تراکم بتن در زمینه راه سازی و محوطه سازی باشد، برای پخش بتن از ماشین آلاتی مانند گریدر یا لودر استفاده می شود. این روش زمانی کاربرد دارد که بتن باید روی یک سطح وسیع توزیع شود. به دلیل وزن بالای این ماشین آلات، باید دقت شود که بتن دچار جدا شدگی دانه ها نشود.

ابزار پخش

توزیع بتن به صورت دستی در فضای کوچک	بیل
صاف کردن سطح بتن پس از پخش	ماله
تسطیح نمودن سطح بتن در پروژه های بزرگ	شمشه
پخش بتن در ارتفاعات؛ دارای انواع ثابت و بوم دار	پمپ بتن
انتقال بتن در فواصل طولانی و پروژه های بزرگ	نوار نقاله
پخش بتن در ارتفاعات و نقاط دور از دسترس	جرثقیل و باکت بتن
پخش بتن در پروژه های بزرگ راهسازی و…	لودر یا گریدر

ابزار تراکم 

ویبراتور داخلی	تراکم بندی در داخل قالب و محیط های بسته
ویبراتور سطحی	تراکم بتن در سطوح و جلوگیری از ترک های سطحی
ویبراتور قالبی	جایگزین دو نوع قبلی در شرایطی که امکان استفاده از آن ها وجود ندارد
کوبنده یا ضربه ای	تراکم بتن در پروژه های کوچک
غلطک تراکم	فشرده سازی بتن در سطح وسیع

پخش و تراکم اصولی بتن با استفاده  از ابزار مخصوص، نقش مهمی در کیفیت و دوام نهایی سازه های بتنی دارد. در صورتی که این مرحله به درستی انجام نشود، مشکلات زیادی می تواند برای سازه ایجاد شود. در ادامه تاثیرات این پخش بتن فرآیند را بررسی می کنیم:

افزایش مقاومت بتن: پخش یکنواخت بتن و تراکم کافی، سبب می شود که تمامی ذرات بتن به خوبی با یکدیگر بپیوندند. این امر موجب افزایش چگالی بتن و در نتیجه مقاومت فشاری آن می گردد. بتن متراکم شده قادر خواهد بود در برابر بار های سنگین و فشار های مختلف بهتر عمل کند.

کاهش نفوذ پذیری بتن: پخش صحیح و اصولی بتن و تراکم مناسب باعث می شوند که فضای خالی میان ذرات بتن که معمولاً موجب نفوذ آب و سایر مواد مضر به داخل بتن می شود، کاهش یابد. بنابراین افزایش مقاومت بتن در برابر عوامل محیطی مانند رطوبت، مواد شیمیایی و سیکل های یخبندان را در پی خواهد داشت.

کاهش ترک خوردگی: شاید یکی از اصلی ترین مشکلاتی که در بتن ریزی نادرست پیش می آید، ترک خوردن بتن باشد. اجرای پخش و تراکم تخصصی بتن باعث می شود که بتن به صورت یکنواخت در سطح و در داخل قالب توزیع شده و از ایجاد نواحی ضعیف و ترک جلوگیری شود.

 کاهش هزینه های نگهداری و تعمیرات: بتنی که به درستی پخش و متراکم شده باشد، مشکلاتی مانند ترک خوردگی، نفوذ آب و فساد را به حداقل می رساند.

 بهبود ظاهر و کیفیت سطح بتن: بهتر است به این نکته توجه داشته باشیم که پخش و تراکم صحیح بتن نه تنها بر کیفیت داخلی آن تاثیر می گذارد، بلکه در نهایت سبب می شود سطح بتن صاف و یکنواخت باشد. 

افزودنی های بتن همان دسته از موادی هستند که به مخلوط بتن افزوده می شوند تا ویژگی های خاصی را به بتن بدهند یا خواص آن را بهبود بخشند. این افزودنی ها می توانند تاثیر زیادی بر مراحل پخش و تراکم بتن بگذارند. در واقع، افزودنی ها قابلیت بهبود کارایی بتن، تسهیل در پخش آن و افزایش کیفیت تراکم کمک کنند. انتخاب افزودنی مناسب بر اساس نوع پروژه و شرایط محیطی می تواند فرآیندهای پخش و تراکم را بهبود بخشد و کیفیت بتن را افزایش دهد. به همین دلیل، آگاهی از نوع افزودنی ها و نحوه تأثیر آن ها بر این مراحل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. 

 

استفاده از مخلوط بتنی مناسب

نسبت آب به سیمان: تناسب آب و سیمان در مخلوط بتن باید به گونه ای باشد که نه بیش از حد روان شود و نه بیش از حد غلیظ. استفاده از افزودنی های مناسب مانند روان کننده بتن می تواند کمک کننده باشد. 

مخلوط یکدست: در نظر داشته باشید پخش و تراکم صحیح نیاز به بتن یکنواخت هم دارد، مخلوط باید به طور کامل و یکنواخت آماده شده باشد. برای این منظور، از میکسر های مناسب استفاده کنید تا این فرآیند به صورت کامل انجام شود.

پخش صحیح بتن

سرعت پخش: پس از انتقال بتن به محل پروژه، باید آن را سریعاً و به صورت یکنواخت در قالب یا سطح مورد نظر پخش کنید. تأخیر در پخش می تواند باعث جدا شدگی دانه ها و ایجاد نواحی ضعیف شود.

ابزار مناسب: در پروژه های بزرگ تر، استفاده از ابزار های مکانیکی مانند پمپ بتن، نوار نقاله و جرثقیل باکت بتن می تواند پخش را یکنواخت و تسریع کند. در پروژه های کوچک تر نیز می توان از ابزار دستی مانند بیل و ماله استفاده کرد.

توجه به شرایط محیطی: شرایط دمایی و رطوبتی محیط می تواند بر زمان پخش تأثیر بگذارد. در دما های بسیار گرم یا سرد، سرعت گیرش بتن تغییر می کند و ممکن است نیاز به استفاده از افزودنی هایی مانند تسریع کننده ها باشد.

تراکم صحیح بتن

ویبراتور مناسب: برای تراکم مناسب، باید از ویبراتور مناسب استفاده نمود. ویبراتور های داخلی برای تراکم بتن در قالب های بسته و ویبراتور های سطحی برای تراکم بتن در سطوح باز مناسب خواهند بود.

 تراکم در چند مرحله: برای جلوگیری از جدا شدگی و ایجاد نواحی ضعیف، بهتر است که تراکم بتن را در چند مرحله انجام دهید. به طور مثال، ابتدا برای تراکم در لایه های اول از ویبراتور استفاده کنید و سپس لایه های بالایی را نیز به همین صورت تراکم کنید. 

کنترل زمان تراکم: برای تراکم صحیح باید زمان ویبره زنی را کنترل نمود. تراکم بیش از حد باعث می شود که بتن جدا شده و دانه های درشت از لایه های بتن جدا شوند. بنابراین، ویبره زنی باید به اندازه و متناسب با نوع بتن انجام شود.