انواع ملات های ساختمانی

ملات ساختمانی ماده ای خمیری و چسبنده است که از ترکیب یک ماده چسباننده مانند سیمان یا گچ با آب و در مواردی همراه با مصالح پرکننده مثل ماسه تولید می شود. این ماده پس از آماده سازی و استفاده، به مرور زمان سخت می شود و باعث اتصال و یکپارچگی بین اجزای مختلف ساختمان از جمله آجر، بلوک، سنگ و کاشی می گردد. در واقع ملات نقشی مشابه چسب در اتصال دو قطعه ایفا می کند، با این تفاوت که علاوه بر ایجاد اتصال، توانایی آب بندی، پر کردن درزها و ایجاد سطحی یکنواخت را نیز دارد.
کاربرد اصلی ملات ساختمانی در بخش های مختلف پروژه های عمرانی است. این ماده علاوه بر چسباندن مصالح، در افزایش مقاومت دیوارها، کف سازی، اندودکاری و زیباسازی سطوح نقش مهمی دارد. یکی از ویژگی های مهم ملات، قابلیت شکل پذیری و روانی آن پیش از سخت شدن است که امکان استفاده راحت در بخش های مختلف ساختمان را فراهم می کند.

- ایجاد اتصال بین مصالح: ملات ساختمانی مانند یک چسب عمل می کند و باعث اتصال و یکپارچگی میان مصالحی مثل آجر، سنگ، بلوک و کاشی می شود. این اتصال نه تنها باعث استحکام بیشتر سازه می گردد، بلکه از جابه جایی و ترک خوردن مصالح نیز جلوگیری می کند.
- پر کردن درزها و یکنواخت سازی سطوح: یکی از وظایف مهم ملات ساختمانی پر کردن فضای خالی میان مصالح است. این ویژگی موجب می شود سطحی صاف و یکنواخت برای اجرای کارهای بعدی مانند اندودکاری یا نصب پوشش ها فراهم گردد.

- افزایش مقاومت و انتقال بار: ملات ساختمانی نقش مهمی در توزیع یکنواخت فشار و بار بر روی اجزای مختلف سازه دارد. این عملکرد باعث می شود دیوارها و کف ها مقاومت بیشتری در برابر نیروهای خارجی پیدا کنند.
- آب بندی و جلوگیری از نفوذ رطوبت: از دیگر کارکردهای مهم ملات ساختمانی می توان به خاصیت آب بندی اشاره کرد. این ویژگی مانع نفوذ رطوبت به داخل سازه شده و در افزایش دوام و ماندگاری ساختمان تاثیر مستقیم دارد.

با توجه به نوع مصالح و کاربرد در بخش های مختلف ساختمان به شکل های متنوعی استفاده می شود و هر نوع آن ویژگی ها و مزایای خاص خود را دارد.
ملات ماسه ‌سیمان: ترکیبی از سیمان، ماسه رودخانه ‌ای شسته و آب. به علت چسبندگی و مقاومت بالا، بسیار پرکاربرد است، مخصوصاً در دیوارچینی، بند کشی، آجر کاری، کاشی ‌کاری و پر کردن درز های سازه
ملات گچ و خاک: ترکیبی از گچ چسباننده به همراه خاک رس پرکننده. این ترکیب باعث کشسانی بهتر و کارکرد راحت ‌تر نسبت به گچ خالص می ‌شود. کاربرد آن در طاق ‌زنی، تیغه ‌سازی و آستر اندود داخلی است.
ملات گچ: ملاتی سریع‌ گیر و نرم که از ترکیب گچ و آب تهیه می ‌شود. استفاده اصلی در سفید کاری، اندود داخلی، گچ‌ بری و نماسازی است. برای افزایش زمان گیرش گاهی خاک رس یا آهک اضافه می‌ کنند.
ملات ساروج (خاک و آهک): ترکیبی سنتی از خاک رس و آهک (نسبت معمولی حدود ۶ به ۴). مقاومت بالا در برابر آب دارد و در تعمیرات سازه ‌های قدیمی، آب ‌انبارها، حوض‌ و حمام ‌ها کاربرد دارد. 
ملات ماسه آهک: ترکیبی از ماسه و آهک. برای سخت شدن نیاز به گاز دی‌ اکسید کربن هوا دارد و برای نماها و دیوارهای سنتی کاربردی است مناسب برای دیوار چینی، سنگ‌ کاری، کرسی‌ چینی، آب ‌انبار و موارد مشابه
ملات گچ و آهک: این ترکیب باعث انعطاف ‌پذیری بیشتر می ‌شود و گیرش آهک پس از جذب دی‌ اکسید کربن موجب سختی و نفوذ ناپذیری آن در برابر رطوبت می‌ شود. مناسب برای نما و سطوح خارجی در محیط ‌های مرطوب
ملات ماسه‌ سیمان‌ آهک (باتارد): از ترکیب ماسه، سیمان و آهک ساخته می‌ شود (نسبت معمول: ۶ ماسه، ۱ سیمان، ۱ آهک). این ملات پس از ساخت باید سریع مصرف شود و کاربرد اصلی آن در دیوارچینی، آجرچینی و پوشش سطوح نمناک است.
ملات هوازی و ملات خشک (آماده):
- ملات هوازی: در هوای آزاد سخت می ‌شود و در محیط ‌های مرطوب کیفیت آن کاهش می ‌یابد. 
- ملات خشک (آماده): محصول کارخانه ‌ای با ترکیب استاندارد سیمان، سنگدانه و افزودنی ‌ها اجرای سریع، کیفیت یکنواخت و خطای کم در اندازه‌ گیری از ویژگی ‌های آن است.
- ملات کاهگل: ترکیبی سنتی از خاک رس (گل) و کاه. سبک، عایق حرارتی، مناسب برای سقف ‌های زیرشیروانی، خانه ‌های خشت و گلی و آب ‌بندی بام ‌ها. کاه به پیشگیری از ترک خوردگی ملات کمک می ‌کند.
- ملات ماسه‌ ای: ملاتی ساده از ماسه و آب برای پر کردن فضاهای خالی و آماده‌ سازی بستر مناسب. در برخی منابع چنین ترکیبی به‌ طور کلی به ‌عنوان ملات اندود در نظر گرفته می ‌شود.

ملات ساختمانی دارای خصوصیات مهمی است که نقش کلیدی در کیفیت و دوام سازه ایفا می کند.
- مقاومت ملات: ملات باید توانایی تحمل فشار و وزن اجزای ساختمان را داشته باشد و در برابر شرایط محیطی مانند رطوبت و تغییرات دما مقاوم باشد.
- دوام ملات: یک ملات بادوام باید در برابر رطوبت، حرارت و سایش مقاوم باشد. انتخاب ملات با دوام هزینه های تعمیرات و نگهداری را کاهش می دهد.
- انعطاف پذیری ملات: این ویژگی، به توانایی ملات در تطابق با حرکات سازه ای و جلوگیری از ترک خوردگی اشاره دارد که در برابر تغییرات دما و حرکت اجزای ساختمان کمتر ترک می خورند.

برای تهیه ملات ساختمانی، رعایت نسبت ترکیب مواد اهمیت زیادی دارد تا خواص مورد نظر مانند چسبندگی، مقاومت و دوام حاصل شود. 
معمولاً نسبت های استاندارد برای ملات ها به این صورت است: ملات ماسه سیمان یک بخش سیمان به سه بخش ماسه، ملات گچ و خاک یک بخش گچ به دو یا سه بخش خاک و ملات ساروج دو بخش آهک به سه بخش خاک. اختلاط باید یکنواخت و با مقدار مناسب آب انجام شود تا ملات به درستی عمل کند و گیرش خوبی داشته باشد. استفاده از مخلوط کن ملات برای یکنواختی بیشتر توصیه می شود.
اجرای ملات ساختمانی نیازمند دقت و اصول خاص است. ابتدا سطح مورد نظر باید تمیز، خشک و عاری از گرد و غبار باشد. ملات باید به طور یکنواخت و در لایه های نازک اجرا شود تا از ترک و شکستگی جلوگیری گردد. بعد از اجرا، سطح ملات باید مرطوب نگه داشته شود تا از ترک خوردگی و کاهش مقاومت جلوگیری شود. در هوای گرم می توان با پارچه مرطوب یا اسپری آب، ملات را مرطوب نگه داشت و از فشار بیش از حد بر روی ملات تازه خودداری کرد.

ملات ساختمانی بر اساس نوع واکنش های شیمیایی که هنگام گیرش انجام می دهد، به سه گروه تقسیم می شود که هر گروه کاربردها و ویژگی های خاص خود را دارد.
- ملات هیدرولیکی: ملات هایی که حتی در زیر آب هم گیرش پیدا می کنند و سخت می شوند، مانند ملات سیمانی
- ملات غیر هیدرولیکی: ملات هایی که فقط در تماس با هوا گیرش پیدا می کنند و در آب سخت نمی شوند، مانند ملات آهکی
- ملات ترکیبی: ملات هایی که ترکیبی از ویژگی های هیدرولیکی و غیر هیدرولیکی دارند و بسته به نیاز پروژه استفاده می شوند.

- ملات با گیرایی سریع: ملات‌ هایی که گیرایی سریع دارند، معمولاً شامل ملات گچ و برخی انواع سیمانی هستند. این ملات ‌ها پس از اختلاط سریع سخت می ‌شوند و برای پروژه‌ هایی که زمان اجرا محدود است مناسب ‌اند. چسبندگی اولیه بالا باعث می ‌شود مصالح به سرعت به یکدیگر متصل شوند، اما نیاز به دقت در اجرا دارند تا ترک خوردگی یا شکستگی رخ ندهد.
- ملات با گیرایی طولانی: این نوع ملات ‌ها شامل ترکیبات آهکی یا ملات گچ و آهک هستند و زمان بیشتری برای شکل ‌دهی و اجرای دقیق ارائه می ‌دهند. انعطاف‌ پذیری بالای این ملات ‌ها موجب می ‌شود ترک‌ های سطحی کمتر ایجاد شود و مصالح بتوانند به تغییرات سازه ‌ای پاسخ دهند.
- ملات با مقاومت و دوام بالا: ملات‌ هایی مانند ملات ماسه سیمان، ملات باتارد و ملات ساروج مقاومت بالایی در برابر فشار، رطوبت و حرارت دارند. این ملات ‌ها استحکام سازه را افزایش می ‌دهند و طول عمر ساختمان را تضمین می ‌کنند. چسبندگی قوی، دوام طولانی و توانایی تحمل بار از مهم ‌ترین ویژگی ‌های آن ‌هاست.

- ملات مناسب نما و دیوارچینی: ملات‌ هایی مانند ماسه آهک و ملات گچ و آهک برای اجرای نما و دیوار چینی کاربرد فراوان دارند. این ملات‌ ها علاوه بر چسبندگی مناسب به مصالح، انعطاف ‌پذیری کافی دارند و از ترک ‌خوردگی سطحی جلوگیری می ‌کنند. سطح نهایی حاصل صاف و یکنواخت است که علاوه بر استحکام، زیبایی سازه را نیز افزایش می‌ دهد. این نوع ملات ‌ها امکان اجرای دقیق آجر، بلوک یا سنگ را فراهم می‌ کنند و در محیط‌ های خشک یا نیمه مرطوب بهترین عملکرد را دارند.
- ملات مناسب کف و زیرسازی: برای کف ‌سازی و زیرسازی ساختمان، ملات‌ هایی مانند ملات ماسه سیمان و ملات باتارد توصیه می ‌شوند. این ترکیب ‌ها مقاومت فشاری بالایی دارند و توان تحمل بار های سنگین را دارند. اجرای یکنواخت و فشرده کردن مناسب ملات از مهم ‌ترین نکات است تا سطحی صاف برای نصب کاشی، سنگ یا بتن ایجاد شود. همچنین، ملات باید به ‌طور یکنواخت مرطوب نگه داشته شود تا از ترک و پوسته شدن جلوگیری گردد.
- ملات تخصصی مقاوم در برابر رطوبت یا حرارت: برخی پروژه ‌ها نیاز به ملات‌ های خاص دارند. ملات ضد رطوبت برای محیط‌ های مرطوب مانند سرویس ‌های بهداشتی و زیرزمین مناسب است و از نفوذ آب جلوگیری می ‌کند. ملات مقاوم در برابر حرارت برای شومینه‌ ها، کوره‌ ها و سازه‌ های دما بالا کاربرد دارد و دوام و استحکام سازه را حفظ می ‌کند، حتی در شرایط سخت و نوسانات دمایی شدید

کار با ملات ساختمانی نیازمند رعایت نکات ایمنی است تا از آسیب های پوستی، چشمی و تنفسی جلوگیری شود. هنگام اختلاط و اجرا باید از دستکش، عینک ایمنی و ماسک استفاده شود زیرا سیمان و گچ می توانند باعث تحریک پوست و چشم گردند. ابزارهایی مانند ماله، شمشه و ترازو باید به درستی نگهداری و استفاده شوند تا خطر آسیب فیزیکی کاهش یابد. اجرای ملات در محیط مناسب با تهویه کافی و اجتناب از تماس مستقیم با پوست تازه ملات ضروری است.

مواد اولیه مانند سیمان، ماسه، آهک و گچ باید در محیط خشک و دور از رطوبت نگهداری شوند تا کیفیت خود را حفظ کنند. ملات آماده و ملات خشک نیز باید در بسته بندی اصلی و محیط خشک و خنک ذخیره شود. پس از باز کردن بسته، استفاده سریع ضروری است تا ملات گیرش پیدا نکند و خواص خود را از دست ندهد. نگهداری صحیح مواد و ملات باعث افزایش دوام، جلوگیری از هدررفت و حفظ ایمنی پروژه می شود.

انتخاب ملات ساختمانی مناسب یکی از مهم ترین مراحل اجرای هر پروژه است و تاثیر مستقیم بر کیفیت، دوام و استحکام سازه دارد. پیش از تصمیم گیری، باید نوع پروژه و مصالح به کار رفته در آن را مد نظر قرار دهید. برای دیوارچینی و پر کردن درزها، ملات سیمانی یا ترکیبی مناسب است، در حالی که برای اندود کاری و سفید کاری، ملات گچی یا آهکی کارایی بیشتری دارد. 
همچنین شرایط محیطی، میزان رطوبت و فشار وارد بر سازه نیز در انتخاب نوع ملات تاثیرگذار است. ملات هیدرولیکی برای پروژه هایی که در تماس با آب هستند گزینه مناسبی است، در حالی که ملات غیر هیدرولیکی برای محیط های خشک کاربرد دارد. توجه به کیفیت مواد اولیه، نسبت های اختلاط و رعایت دستورالعمل های اجرایی نیز نقش مهمی در عملکرد نهایی ملات دارد و دوام سازه را تضمین می کند.